مقدمه
در این مقاله سعی شده است که برای سهولت درعملیات بازسازی ساختمان های بنایی و همچنین بناهای قدیمی به نکات ارزشمندی اعم از نوع تخریب، نکات مهم ایمنی حین اجرای عملیات بازسازی، رفتار مهم سازه های بنایی در بازسازی، امکان تغییر کاربری و همچنین نحوه ایجاد طبقه اضافه بدون در نظر گرفتن مقاوم سازی و با حداقل هزینه پرداخته شود.
چه ساختمانی را ساختمان بنایی می گویند؟
ساختمان بنایی به ساختمانی گفته میشود که باربری در آن به جای تیر ها و ستون های فولادی و بتنی توسط دیوار های ضخیم از جنس مصالح بنایی با نام دیوار حمال انجام میگردد. در واقع بار سقف بطور کامل بر روی دیوار ها اعمال میگردد . دیوارهای حمال که نقش اسکلت ساختمان را دارند بسته به سن ساختمان عمدتا به ضخامت 30 الی 70 سانتی متر میباشند. تیرچه های موجود در سقف در بسیاری از ساختمان های قدیمی از الوار چوبی یا پروفیل فلزی میباشد که بار سقف را بصورت خطی و یکنواخت بر روی دیوار های حمال اعمال میکنند.
عملیات تخریب در ساختمان بنایی
یکی از مهم ترین و حساس ترین مراحل در انجام بازسازی ساختمان های بنایی عملیات تخریب می باشد. ترتیب مراحل عملیات تخریب و نیز میزان آن ضامن مقاومت سازه بنایی ساختمان می باشد. با توجه به اینکه رفتار ساختمان های بنایی در دیوار حمال معنا پیدا می کند، باید توجه داشت که این دیوار ها در یک ساختمان قدیمی که در طول عمر خود تحت نشست های طبیعی، بار برف، باران و نیز زلزله و باد قرار گرفته است، رفتار درون صفحه ای و پیچیده ای را دارند که بصورت یکپارچه و در هم تنیده درآمده است. لذا اگر در مسیر انتقال بار سقف به زمین با تخریب دیوار حمال و ایجاد بازشوهای اضافه مثل تعبیه درب یا پنجره نارسایی ایجاد شود، امکان ایجاد ترک های سازه ای در دیوار و یا حتی ریزش سقف خواهد بود.
بررسی موردی بازسازی ساختمان بنایی، پروژه طالقان
در یکی از پروژه های این مجموعه در منطقه طالقان (استان البرز)، خانه ای قدیمی را مورد بازدید و بررسی قرار داده ایم که سعی شده است نکات بصورت موردی و جهت درک بهتر بصورت مصور نمایش داده شود. دیوار حمال این خانه قدیمی از جنس آجر فشاری و با ضخامت 40 سانتی متر می باشد. تیر های سقف از جنس الوار چوبی و ضخامت سقف تا 30 سانتی متر شامل تخته های چوبی، خاک ریزی و در نهایت قیرگونی و یک لایه ملات سیمان می باشد که وزن بسیار زیادی را به دیوار های حمال وارد میکند. هدف از بازسازی این ساختمان، تغییر نقشه معماری در پلان و نیز اضافه نمودن یک طبقه مسکونی بر روی این ساختمان و سپس طراحی و اجرای دکوراسیون داخلی است. در صورتی که علاقمند به بازسازی خانه های قدیمی هستید، نکات ضروری در خصوص بازسازی این نوع ساختمان در ادامه شرح داده خواهد شد.
اضافه بنا (اضافه کردن طبقه) و تغییر کاربری در ساختمان بنایی
از مهم ترین مراحلی که در عملیات بازسازی ساختمان بنایی پیمانکاران غیر اصولی دچار اشتباهات بشدت خطرناکی می گردند، اضافه کردن طبقه بدون اصول فنی و مهندسی می باشد. اصل اول و مهم ترین نکته در این مرحله از کار، اضافه نکردن بار جدید به دیوار های حمال و سقف نسبت به بار قبلی ساختمان است. حال سوال اینجاست که چطور این کار با وجود اضافه کردن طبقه قابل انجام است؟ در جواب به این سوال دو رویکرد وجود دارد.
رویکرد اول در اضافه کردن طبقه
رویکرد اول این است که قبل از اضافه نمودن پارتیشن ها و دیوار های داخلی بر روی سقف طبقه اول، وزن سقف طبقه اول را کاهش داد. غالبا در قدیم از سقف های با ضخامت زیاد خصوصا در پشت بام ها استفاده میگردید. با توجه به اینکه می توان بر روی سقف ساختمان های قدیمی از سقف های شیروانی سبک استفاده نمود، لذا نیازی به اجرای سقف با جزییات سقف بام نمی باشد و با کاهش لایه های سقف طبقه می توان وزن آن را کاهش داد تا وزن معادل دیوار های داخلی را تامین نمود. محاسبه بار معادل و میزان بار برداری سقف، کاری تخصصی و بسیار مهم میباشد که پیشنهاد میگردد از مجموعه های با تجربه و دارای صلاحیت فنی مهندسی در طراحی و اجرای سازه ساختمان استفاده گردد. مهندسان مجموعه آرک تک به کمک سالها تجربه در این زمینه آماده انجام مشاوره و راهنمایی کارفرمایان محترم می باشند.
رویکرد دوم در اضافه کردن طبقه
رویکرد دوم استفاده از سازه ای مجزا در کنار ساختمان می باشد که این روش مستلزم وجود فضا در محیط ساختمان جهت اضافه نمودن ستون و اجرای فونداسیون منفرد در کنار دیوار های حمال می باشد. در این روش سقفی بر روی سقف موجود و به نحوی که هیچ باری بر روی سقف موجود وارد نشود اجرا می گردد که نسبت به رویکرد اول شامل هزینه و زمان بیشتری خواهد شد. برای مثال در پروژه طالقان با توجه به فضای زمین و نیز خواست مالک پروژه از رویکرد اول استفاده گردید. با توجه به اینکه در بخش حیاط، فضا موجود است جهت تامین تراس برای طبقه بالایی ستون هایی با تیر های کنسول و کاملا جدا از دیوار حمال اجرا گردید که بهتر است از سازه فلزی جهت کاهش ابعاد ستون و ضخامت سقف استفاده نمود.
اجرای سقف شیروانی بر روی دیوار حمال (دیوار بنایی)
یکی از چالش های عملیات بازسازی ساختمان نحوه ستون گذاری سازه فولادی سقف های شیروانی می باشد. در این بخش از عملیات تکمیلی اضافه کردن طبقه بر روی سقف اول، جهت اعمال بار سقف شیروانی به دیوار حمال نیاز به تعبیه ستونک هایی می باشد که با جزییات اجرایی خاصی باید بر روی دیوار های حمال اجرا گردد. بطور خلاصه می توان اینگونه بیان نمود که تمامی ستونک های سازه فلزی باید بر روی یک رینگ بتنی که نقش فوندانسوین را ایفا میکنند اجرا گردند که این رینگ پیرامونی باید از جنس بتن مسلح بوده و در طول دیوار با کاشت میلگرد به دیوار حمال دوخته شوند. این جزییات اجرایی نیز نیاز به علم طراحی سازه و ساده سازی اتصالات در پای ستونک ها دارد که این مهم جزو خدمات مجموعه آرک تک در راستای هدف مهندسی نمودن بازسازی ساختمان ها می باشد.
اجرای بازشو در دیوار بنایی در شرایط خاص
در برخی از ساختمان های بنایی به اصرار مالک محترم، پیمانکار مجبور به اجرای بازشوهایی بعنوان پنجره یا درب اضافه در طول دیوار حمال می شود. این کار بهیچ وجه به مالکین و مجریان محترم توصیه نمیگردد ولی بدلیل تعدد درخواست مشتریان لازم می بینیم تا راه حلی را ارائه دهیم.
پیشنهاد اجرایی مجموعه آرک تک جهت ایجاد بازشو
پیشنهاد مجموعه ما در اینگونه موارد استفاده سراسری در جک های فلزی می باشد که در زیر سقف و در زیر تیرهای چوبی یا فلزی سازه موجود کار میشوند. بدین گونه که پس از اجرای جک های فلزی که همچون شمع عمل میکنند، تخریب دیوار از بالا به پایین انجام شود و به تدریج بازشوی مورد نظر در دیوار بنایی ایجاد گردد و پس از آن دو ستونک در سمت چپ و راست بازشو در داخل دیوار حمال اجرا گردد تا کار دیوار حمال تخریب شده را انجام دهند و سپس چارچوب درب و یا پنجره بین دو ستونک (ترجیحا فلزی) اجرا گردد. سپس جک ها از وسط دهانه به سمت دیوار و بصورت تدریجی جمع آوری شوند. بدین روش خطر تغییر شکل و نشست سقف و ایجاد ترک های عمیق در دیوار ها تا حد مطلوبی کاهش میابد که البته مستلزم هزینه و زمان زیادی خواهد بود.
